Ο φιλότεχνος οινοποιός
της Μαρίας Νέτσικα
φωτογραφίες: Heinz Troll
Συνάντησα τον Σωτήρη Ιωάννου στο καινούργιο ξενοδοχείο του Κατώγι Αβέρωφ στο Μέτσοβο. Καλλιεργημένος, δραστήριος και ικανός, αλλά συγχρόνως αυθόρμητος, γλυκύτατος και απλός, ο άνθρωπος που βρίσκεται στο τιμόνι της γνωστής οινοποιίας μου μίλησε για την ιστορία της, από τότε που ο πεθερός του Ευάγγελος Αβέρωφ οραματίστηκε μια καλύτερη τύχη για την απομονωμένη Ήπειρο, μέχρι σήμερα. Θερμός υπέρμαχος της συλλογικής δράσης, έχει βάλει στόχο να συνδέσει το κρασί με την άλλη του αγάπη, τις τέχνες.
Σωτήρη, από πού κατάγεσαι;
Από την Αθήνα είμαι. Εγώ όμως λέω ότι είμαι μπάσταρδος. Γιατί ο πατέρας μου είχε γεννηθεί στην Αίγυπτο, στην Αλεξάνδρεια, με καταγωγή από την Πελοπόννησο. Και η μητέρα μου, γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, είχε καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη. Βρέθηκαν στην Αθήνα, όπου γεννήθηκα εγώ. Άρα μπάσταρδος, που κοίταξε όμως, τη θεωρώ την καλύτερη ράτσα.
Και οι σπουδές σου;
Σπούδασα γεωλόγος. Δούλεψα και 2-3 χρόνια σαν γεωλόγος. Παράλληλα όμως έψαχνα να κάνω κάτι σχετικό με την ιχθυοκαλλιέργεια. Ξεκίνησα μια μονάδα για παραγωγή τσιπούρας και για λαβράκι, την οποία όμως έδωσα για να δημιουργήσω, σε συνεργασία με κάποιον Γερμανό και με ένα συνεταίρο από την Άρτα, μια μονάδα χελιών. Με αυτά ασχολιόμουν εντατικά από το 1982 μέχρι και το 1996-97.
Το κρασί πότε μπήκε στη ζωή σου;
Επαγγελματικά τουλάχιστον, από το 1989. Μέχρι τότε, η Κατώγι ήταν προσωπική εταιρεία του πεθερού μου, του Ευάγγελου Αβέρωφ. Κάποια στιγμή, αποφάσισε να την μετατρέψει σε ανώνυμη, δίνοντας μετοχές στην οικογένεια και σε ανθρώπους που τον είχαν βοηθήσει. Έτσι ένα ποσοστό της τάξης του 15-20% δόθηκε, μετά τον θάνατό του, σε διάφορους Μετσοβίτες που μου είχε υποδείξει. Εγώ, από την αλλαγή του καθεστώτος της εταιρείας, ανέλαβα διευθύνων σύμβουλος. Στην αρχή τυπικά, όμως. Η εταιρεία ήταν στον αυτόματο και κυρίως ασχολιόμουν με τις κατασκευές και τις επεκτάσεις στο οινοποιείο. Αυτό μου άρεσε.
Αν σου ζητήσω να μου κάνεις μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της Κατώγι, στη σχέση του Αβέρωφ με το Ίδρυμα Τοσίτσα, από που θα ξεκινήσουμε;
Κοίτα, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, γεννημένος στα Τρίκαλα, είχε καταγωγή από το Μέτσοβο. Για πρώτη φόρα όμως ήρθε εδώ το καλοκαίρι του 1936, περισσότερο σαν ασθενής. Είχε φυματίωση και το κλίμα του βουνού του έκανε καλό. Το χωριό του άρεσε κι έτσι άρχισε, μαζί με διάφορους άλλους Μετσοβίτες, να διερευνά το πώς θα μπορούσαν να το αναπτύξουν. Εκείνη την εποχή το Μέτσοβο ήταν πολύ φτωχό, εγκαταλειμμένο. Ένα από τα πρώτα έργα που κάνανε ήταν ο Γαλαξίας, το ξενοδοχείο-εστιατόριο κάτω στην πλατεία. Συγχρόνως απευθύνθηκαν σε ανθρώπους με καταγωγή από το Μέτσοβο που είχαν χρήματα. Ανάμεσά τους και ο Τοσίτσας, πλούσιος τραπεζίτης που ζούσε στην Ελβετία. Άρχισε η επαφή μαζί του. Η πρώτη απάντηση του Τοσίτσα ήταν τελείως τυπική και αρνητική, λέγοντας πως δεν έχει καμία σχέση με Ελλάδα και Μέτσοβο. Η οικογένεια του είχε φύγει από τον προηγούμενο αιώνα λόγω διαφορών με το ελληνικό δημόσιο. Οπότε είχαν ρίξει μαύρη πέτρα, αυτός δεν ήξερε ελληνικά. Ο πεθερός όμως επέμεινε και εν τέλει ο Τοσίτσας άρχισε σιγά-σιγά να ενδιαφέρεται. Ρώτησε για το πατρικό του -που σήμερα είναι το λαογραφικό Μουσείο. Η αλληλογραφία τους συνεχίστηκε μέχρι τον πόλεμο και μετά σταμάτησε. Επειδή ο Αβέρωφ είχε πρωτοστατήσει σε κινητοποιήσεις ενάντια στους Ιταλούς που ήθελαν να κάνουν ένα ανεξάρτητο Βλαχικό κράτος στη Θεσσαλία, τον εξόρισαν μαζί με κάποιους άλλους σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στην Ιταλία. Εκεί, βρέθηκε σε πολύ άσχημη κατάσταση. Η φυματίωση επανήλθε. Ξανάγραψε λοιπόν στον Τοσίτσα, ο οποίος μέσω του Ερυθρού Σταυρού, τον βοήθησε οικονομικά, για να επιβιώσουν στο στρατόπεδο. Ε, όταν τελείωσε ο πόλεμος, ο Αβέρωφ πήγε στην Ελβετία για να του επιστρέψει τα χρήματα και πια, τον γνώρισε από κοντά. Και εκεί άρχισε να αναπτύσσεται μια φιλική σχέση που πέρασε από διάφορα στάδια. Κάποια στιγμή ο Τοσίτσας του πρότεινε να τον υιοθετήσει. Εκείνος αρνήθηκε. Του είπε «αυτά τα πράγματα δεν γίνονται. Αν θέλεις να κάνεις κάτι για το χωριό σου, να κάνεις ένα Ίδρυμα, στο οποίο μπορώ να αναλάβω πρόεδρος και αν θες, σαν πρόεδρος να πάρω το όνομά σου δίπλα στο δικό μου, αλλά όχι με υιοθεσία, και να ξεκινήσουμε τα διάφορα έργα». Έτσι σχεδιάσανε το πώς θα αναμορφώσουν το Μέτσοβο. Έγινε το Λαογραφικό Μουσείο, στο πατρικό του Τοσίτσα, που έχει και ξενώνα επάνω, φτιάχτηκε το τυροκομείο, φτιάχτηκε το ξυλουργείο για να μπορούν να κόβουν τα ξύλα οι Μετσοβίτες, φτιάχτηκε σχολή υφαντικής για να μπορούν να σπουδάζουν τις παλιές τέχνες. Παράλληλα έγινε το Νοσοκομείο που σήμερα λειτουργεί ως Συνεδριακό Κέντρο Διάσελο, χτιστήκανε γύρω στα 150 σχολεία στην Ήπειρο και έγινε και μία φοιτητική εστία στην Αθήνα, η οποία φιλοξενούσε δωρεάν τους φοιτητές από την περιοχή. Και μάλιστα ήταν σαν αγρόκτημα, είχε και ζώα και φυτά, με τα οποία οι φοιτητές ήταν υποχρεωμένοι να ασχολούνται κάποιες ώρες την εβδομάδα, για να μην ξεκόψουν τελείως με τις ρίζες τους στο χωριό.
Εντυπωσιακός σχεδιασμός.
Ναι, ήταν πολύ σωστά σχεδιασμένο. Και επειδή υπήρχε πολύ μεγάλη περιουσία, για να μην χαθούν τα χρήματα, όπως τα παλιά κληροδοτήματα με τον πόλεμο, επενδύθηκαν σε ακίνητα σε Ελβετία, Αθήνα και Γιάννενα. Όπως επίσης γίνανε και πολλά αντιδιαβρωτικά έργα γιατί στην περιοχή συμβαίνουν πολλές κατολισθήσεις, δέθηκε όλο το ποτάμι με φράγματα και φυτεύτηκε η απέναντι πλευρά του χωριού με 3.000.000 δένδρα. Όλα αυτά έγιναν με δαπάνες του ιδρύματος.
Και τα αμπέλια;
Τα αμπέλια ήταν μια ξεχωριστή ιστορία, τελείως έξω από το ίδρυμα. Κάποια στιγμή ο πεθερός μου, κάνοντας βόλτες στο μοναστήρι, ανακάλυψε σ' ένα παλιό κατάστιχο αναφορές σε αμπέλια. Επειδή είχε και αγάπη για το κρασί, σκέφτηκε να δημιουργήσει έναν αμπελώνα κι ένα οινοποιείο στο Μέτσοβο. Βέβαια, δεν σκέφτηκε να το κάνει ο ίδιος, αλλά να βοηθήσει τους κατοίκους. Να φέρει τα κλήματα, να τα φυτέψουν και να δημιουργήσουν ένα συνεταιριστικό οινοποιείο στα πρότυπα του τυροκομείου. Όπου τι κάνανε; Το Ίδρυμα έφτιαξε ένα πρότυπο βουστάσιο. Παράλληλα έφεραν αγελάδες τις οποίες δώσανε στους κατοίκους ώστε να μπορούν να αναπτύξουν την κτηνοτροφία και να πουλάνε το γάλα σε μεγαλύτερες τιμές στο Ίδρυμα, για να φτιάχνει τυρί. Σ' αυτό το πλαίσιο ήθελε να αναπτύξει και την αμπελοκαλλιέργεια. Έγραψε λοιπόν ένα γράμμα στους Μετσοβίτες στο οποίο τους έλεγε ότι «σχεδιάζω να φέρω τα φυτά, τα οποία θα σας τα προσφέρω και θα γίνει μια εταιρεία στην οποία θα είστε μέτοχοι, με μετοχές ανάλογες με τις ρίζες που θα καλλιεργείτε». Δεν το δέχτηκε κανένας.
Αλήθεια; Γιατί;
Δεν θέλανε.
Μάλιστα. Οπότε ξεκίνησε μόνος του;
Οπότε ξεκίνησε να το κάνει ο ίδιος. Τα πρώτα κλήματα φυτεύτηκαν το 1959 στην περιοχή Γινιέτς, εκεί που βρίσκονται και σήμερα. Ήταν Cabernet Sauvignon. Και τα πρώτα χρόνια, τα λίγα βαρελάκια που έπαιρνε, τα οινοποιούσε στο υπόγειο του σπιτιού του, στο κατώγι.
Εξ' ου και το όνομα του κρασιού. Το οποίο Κατώγι πότε πρωτοκυκλοφόρησε;
Δεν ξέρω ακριβώς πότε. Κοίτα, τα παλαιότερα κρασιά που έχουμε, είναι του 1973, γιατί τότε έγινε και το πρώτο οινοποιείο εδώ. Πάντως εγώ, στο αρχείο μου, έχω αναλύσεις του Ινστιτούτου Οίνου, από το 1962. Άρα κάπου τότε άρχισαν να κυκλοφορούν. Και ξέρεις κυκλοφόρησαν πολύ λίγες φιάλες, στο Μέτσοβο. Άλλωστε τα πρώτα χρόνια το κρασί δεν έφευγε από εδώ. Πουλιόταν μόνο στα μαγαζιά του Μετσόβου και δεν μπορούσε να πάρει κανείς πάνω από 2 φιάλες.
Και στην Αθήνα, πότε άρχισε να κυκλοφορεί. Γιατί τότε υποτίθεται πως έγινε γνωστό, έτσι δεν είναι;
Καλά, είχε γίνει ήδη γνωστό. Και το ότι ήταν δυσεύρετο, βοήθησε ακόμη πιο πολύ. Τότε κυκλοφορούσε σαν Κατώγι Μετσόβου. Στην Αθήνα κατέβηκαν να το πουλήσουν για πρώτη φορά, νομίζω το 1973. Και το πρώτο σημείο στο οποίο πουλήθηκε ήταν ο Βασιλόπουλος. Δηλαδή, ήταν ίσως το μοναδικό κρασί μικρής παραγωγής που ξεκίνησε από super market. O Βασιλόπουλος ήταν ο αποκλειστικός πελάτης μέχρι το 1985. Κάποια στιγμή άρχισε να παίρνει το κρασί και ο Πάνος Ζουμπούλης από την κάβα Vinifera στην Κηφισιά, που ήξερε την οικογένεια.
Σε πόσες φιάλες κυκλοφορούσε;
Εγώ τότε δεν ασχολιόμουν ιδιαίτερα με το κρασί. Απλώς, ήμουν παντρεμένος με την Τατιάνα (κόρη του Ευάγγελου Αβέρωφ). Ξέρω όμως ότι το 1989, που όπως σου είπα, άρχισα να ασχολούμαι πιο συστηματικά, η παραγωγή δεν ξεπερνούσε τις 15.000 – 20.000 φιάλες. Όταν ανέλαβα πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος, η εταιρεία είχε τα αμπέλια στο Γινιέτς, στον Άγιο Νικόλαο και το οινοποιείο. Ξεκίνησα λοιπόν την πρώτη του επέκταση και μετά, σιγά-σιγά τα πράγματα ήρθαν από μόνα τους. Εμένα μου άρεσε κιόλας το να χτίζω. Και είχε πλάκα, γιατί οι επεκτάσεις γινόταν επειδή υπήρχε η δικιά μου τρέλα, να φτιάξω το οινοποιείο. Παράλληλα όμως, οι αποθήκες γεμίζανε με κρασιά, τα οποία κάθε χρόνο, με έναν μαγικό τρόπο φεύγανε. Χωρίς να κάνεις τίποτα και χωρίς να ασχολείσαι. Δεν προλάβαινες να φτιάχνεις και συνέχεια λέγανε… μα δεν έχουμε κρασί! Και ξεκίναγε η επόμενη επέκταση. Μέσα σε 5 χρόνια είχαμε φτάσει στις 800.000 φιάλες.
Φοβερή ανάπτυξη. Κάποια στιγμή όμως άλλαξε η ποικιλιακή σύνθεση και η ονομασία του κρασιού.
Τα πρώτα πειράματα για να αλλάξει η ποικιλιακή σύνθεση του κρασιού, έγιναν το 1986. Μέχρι τότε το Κατώγι φτιαχνόταν μόνο από Cabernet Sauvignon από το κτήμα από το Μέτσοβο. Το 1987, έγινε από τον Σωτήρη Σωτηρόπουλο, που ήταν ο οινολόγος από τα πρώτα βήματα της εταιρείας, η ανάμειξη με το Αγιωργίτικο από τη Νεμέα για να κάνει πιο μαλακό το κρασί. Βεβαίως και για να καλυφτούν οι ανάγκες της εταιρείας σε παραγωγή, αλλά κυρίως γιατί το Cabernet, σε πολύ κόσμο, ήταν λίγο δύσκολο.
Θυμάμαι ότι είχε σχολιαστεί αυτή η αλλαγή.
Ναι, και μάλιστα τα πρώτα σχόλια ήταν μέσα από την οικογένεια και από τους κοντινούς ανθρώπους. Μα τι κάνεις, καταστρέφεις το κρασί! Αλλά το αστείο ήταν ότι λίγα χρόνια αργότερα, όταν είχε κυκλοφορήσει και το Κτήμα Αβέρωφ (με 90% Cabernet Sauvignon, 5% Merlot και 5% Cabernet Franc), οι άνθρωποι που είχαν κατακρίνει την αλλαγή, είχαν ξεχάσει πως ήταν το παλιό Κατώγι. Το Κτήμα τους φαινόταν σαν κάτι εξωγήινο. Και το 1990 πια, όταν πέθανε ο πεθερός μου, και το κρασί με την καινούργια σύνθεση ήταν έτοιμο να κυκλοφορήσει, έγινε η αλλαγή και του ονόματος από Κατώγι Μετσόβου σε Κατώγι Αβέρωφ.
Και μετά κυκλοφορήσατε κι άλλα κρασιά.
Ναι, ξεκινήσαμε με το τσίπουρο. Το 1994 κυκλοφόρησε το Κτήμα Αβέρωφ, για το οποίο σου μίλησα. Τότε μπήκαν και καινούργια αμπέλια, φυτεύτηκε το Traminer, αναμπελώθηκε ο Άγιος Νικόλαος, πάρθηκαν άλλα κτήματα για να μεγαλώσει ο αμπελώνας στο Γινιέτς, ενώ το 1997-98 ξεκίνησε ο αμπελώνας στη Μονή Βουτσά. Το 1997 βγήκε το Traminer και το λευκό Κατώγι με σταφύλια από την Πελοπόννησο (Ροδίτη και Chardonnay) που κυκλοφόρησε γιατί ήθελα να κάνω ένα φτηνό λευκό κρασί για το χωριό. Βλέπεις, το Κατώγι το θεωρούσαν πολύ ακριβό, ήταν για να το πας δώρο στο γιατρό. Ακόμη και σήμερα το κάνουν, που η τιμή του το κατατάσσει στην κατηγορία της μέσης προς τα πάνω τιμής. Το λευκό Κατώγι λοιπόν, βοήθησε τις πωλήσεις, αλλά και την αύξηση της παραγωγής. Δημιουργούνται καινούργια κρασιά, όπως το Φλογερό, ένα συλλεκτικό κρασί που την ετικέτα του σχεδίασε ο Παύλος Σάμιος. Συνεχίζει να ανεβαίνει η ζήτηση, οπότε παράλληλα ανεβαίνει και η παραγωγή. Σήμερα παράγουμε γύρω στις 750.000 φιάλες τον χρόνο.
Το 2000, αν θυμάμαι καλά, η Κατώγι συγχωνεύτηκε με τη Στροφιλιά. Πως προέκυψε;
Κοίτα, από το 1994 είχαμε κάποιες εμπορικές αλλαγές. Δηλαδή, εκτός από τον Βασιλόπουλο και τη Vinifera, το κρασί πλέον έπαιρνε και η Santa Maura (εταιρία διανομής). Ε, γνωριστήκαμε με τους ιδιοκτήτες της, τους Χαλκιάδες, αλλά και με τους υπόλοιπους οινοποιούς που είχαν, τον Αντωνόπουλο και τη Στροφιλιά. Με τη γνωριμία, άρχισαν να αναπτύσσονται πιο στενές σχέσεις που κατάληξαν στην Οκτάνα, ένα cluster στο οποίο συμμετείχαν όλοι οι παραπάνω και με ένα μικρό ποσοστό και το Κτήμα Μερκούρη. Έτσι φτιάχτηκε το οινοποιείο της Οκτάνα, για να μπορούμε να εκμεταλλευτούμε όλοι την πρώτη ύλη της Νεμέας, γιατί όλοι κάναμε κρασιά που είχαν βάση το Αγιωργίτικο. Αυτή ή εταιρεία είχε σκοπό να μεγαλώσει, να μπορέσει να περιλάβει και άλλα οινοποιεία, για συνεργασία και στην παραγωγική αλλά και σε εμπορική βάση, μέσω της Santa Maura. Όμως δεν περπάτησε ακριβώς όπως θέλαμε. Οι υπόλοιποι, εκτός από εμάς και την Στροφιλιά, αποχώρησαν. Οπότε το 2000 προέκυψε η συγχώνευση της Κατώγι με τη Στροφιλιά κι έτσι συνεχίζουμε μέχρι σήμερα. Εκείνη την εποχή κάναμε και το δικό μας δίκτυο διανομής. Για μένα όμως ήταν ένα μεταβατικό στάδιο. Πάντα πίστευα πως δεν έχει νόημα μια εταιρία να κάνει δικό της δίκτυο και θεωρούσα πως θα μπορούσε να φτιαχτεί κάτι σε συνεργασία με άλλες οινοποιίες. Φαίνεται όμως πως δεν ήταν ακόμη ώριμα τα πράγματα στην Ελλάδα για κάτι τέτοιο. Και επειδή ακριβώς είδα πως δεν μπορούσε να ξεκινήσει κάτι από τη βάση, αποφασίσαμε να μπούμε στην Καρούλιας. Σε μια έτοιμη εταιρία, η οποία πιστεύω ότι θα διαμορφωθεί σε ένα καλό και αποτελεσματικό δίκτυο. Η συνεργασία μας ξεκίνησε πριν από 4 μήνες και για μένα είναι πολύ καλή. Όπως κατάλαβες, πιστεύω στην ομάδα. Μέσα σε μια ομάδα, όπου όλα τα μέλη της ασχολούνται και όλα συζητούνται, μπορείς να μην είσαι συνέχεια πάνω από όλα.
Αυτό φαντάζομαι πως εφαρμόζεις και στην ενασχόλησή σου με την Πινακοθήκη Αβέρωφ.
Η Πινακοθήκη είναι η δεύτερη ασχολία μου στο Μέτσοβο, αυτή σε συνεργασία με τη γυναίκα μου. Σχεδιάζουμε τις εκθέσεις που θα γίνουν. Κι εδώ λειτουργούμε σαν ομάδα, με συνεργάτες, συμβούλους και επιμελητές. Για το 2008 μάλιστα που συμπληρώνονται 20 χρόνια λειτουργίας και παράλληλα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ευάγγελου Αβέρωφ, ετοιμάζουμε μια εκδήλωση αφιέρωμα στο Μουσείο. Μια έκθεση δοσμένη με αρκετά μοντέρνο τρόπο, που θα δείχνει τη δουλεία του Μουσείου αυτά τα 20 χρόνια με αναφορά και στους ανθρώπους που το βοήθησαν. Τα εγκαίνια της θα γίνουν στα τέλη του Σεπτεμβρίου. Τη δουλεία μας όμως, σαν ομάδα, τη βλέπεις και στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Εδώ στο Μέτσοβο με το καινούργιο ξενοδοχείο αλλά και στην Ανάβυσσο, όπου αγοράσαμε ένα κτήμα απέναντι από το οινοποιείο της Στροφιλιάς, που περιέχει ένα γεωμετρικό νεκροταφείο, και σκοπεύουμε σύντομα να σας έχουμε σχετικά νέα. ■
Δημοσιεύτηκε στο τεύχος Νο 22 – Φεβρουάριος 2008 του Wine Plus magazine
